Onder het Domplein
Onder het Domplein ligt 2000 jaar Utrechtse geschiedenis. Archeologisch onderzoek vertelt ons meer over dit bijzondere Unesco-werelderfgoed.
Als het mogelijk zou zijn de geluiden uit het verleden nog een keer te horen, dan zou op het Domplein een ontzettende mengelmoes van lawaai zijn. Bevelen van Romeinse legeraanvoerders, vermengd met Latijnse gezang van middeleeuwse geestelijken. Kerkklokken die oproepen voor de eredienst, overschreeuwd door de beeldenstormers die met veel kabaal het interieur van de Domkerk aan puin slaan. Maar ook de ontelbare hamerslagen van de beeldhouwers of het gesteun van de werklieden die zwaar natuursteen hoog de Domtoren in hijsen. Net als het aanzwellende gehuil van de wervelstorm die in 1674 een deel van de Dom liet instorten. Een mengelmoes waarin de gehele Utrechtse geschiedenis voorbij zou komen. Want in de afgelopen 2000 jaar is het maar weinig stil geweest op het Domplein.
Wirwar van sporen
Die hele Utrechtse geschiedenis ligt ook opgestapeld in de grond onder het Domplein. Maar wie denkt dat de geschiedenis keurig chronologisch ligt opgestapeld, komt bedrogen uit. Want ook de Romeinse, middeleeuwse en latere bewoning vormen een wirwar aan sporen. Archeologie is daardoor vaak niet veel meer dan het ontwarren van de tijd.
De oudste sporen van de geschiedenis van het Domplein gaan terug tot de jaren 40 van de 1e eeuw. Romeinen bouwden toen een fort (castellum) op de zuidelijke oever van de Rijn. Het fort kreeg de naam Traiectum wat verwees naar een oversteekplaats of brug over de Rijn. De torens en barakken van het fort waren oorspronkelijk gebouwd van hout. Dat gold ook voor het hoofdgebouw dat midden in het fort lag. Om het legerkamp lag een aarden wal met een droge gracht eromheen. In het begin van de 3e eeuw vervingen ze de wal door een tufstenen muur. Ook het hoofdgebouw bouwden ze in deze steen. Tegelijkertijd vergrootten ze het fort. De afmetingen van het 3e-eeuwse castellum waren bepalend voor de ontwikkelingen in de eeuwen daarna. Want alle kerken, de Domtoren en alle andere geestelijke en keizerlijke gebouwen die op het Domplein zouden komen, werden binnen de muren van dit castellum gebouwd.
Unesco-werelderfgoed
Een klein deel van de archeologisch vondsten onder het Domplein kun je tegenwoordig bezoeken via de attractie DOMunder. Maar het Domplein heeft meer geheimen. Dat komt deels doordat er sinds de jaren 20 van de vorige eeuw maar 5% van het gehele oppervlak archeologisch is onderzocht. En bij die eerste onderzoeken was er vooral aandacht voor het Romeinse verleden. De middeleeuwse sporen werden niet of nauwelijks bekeken. Over de vroegmiddeleeuwse geschiedenis bestaan er daardoor nog veel vragen.
We weten bijvoorbeeld dat de zendeling Willibrord in de 8e eeuw een kerkje uit de 7e eeuw herstelde en daarnaast een nieuwe kerk bouwde. Maar waar deze kerken stonden, is onbekend. Om deze en andere vragen te beantwoorden, moet het hele Domplein archeologisch onderzocht worden. Dat is alleen niet mogelijk omdat het plein een archeologisch rijksmonument is. Sinds 2021 is de archeologie onder het Domplein ook Unesco-werelderfgoed. Het maakt deel uit van het werelderfgoed de Neder-Germaanse (Romeinse) Limes. En dat is maar goed ook. De sporen die hier in de grond liggen, mogen namelijk maar een keer worden onderzocht. De kans is groot dat toekomstige archeologen veel betere onderzoeksmiddelen hebben. Zeker bij een zo belangrijk maar kwetsbaar archeologisch archief als onder het Domplein is voorzichtigheid nodig en geduld een schone zaak.