Zwaard uit de Krommerijn
In 2004 vond een baggeraar een zwaard. Pas later ontdekte hij hoe bijzonder het was.
Baggeraars halen regelmatig spullen naar boven uit de Kromme Rijn in de buurt van Utrecht. Vaak zijn dit fietsen, brommers of winkelwagentjes. Maar in 2004 zag de schipper een stuk ijzer uit de baggerprut steken dat verdacht veel op een zwaard leek. Hij nam de vondst mee naar huis, waar hij het neerlegde op een plank in de schuur. Daar bleef het liggen, totdat hij het bij een verhuizing weer tegenkwam. Wat had hij nu eigenlijk gevonden? Na wat zoeken op internet vond hij op de website Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een e-mailadres waar hij een paar foto’s naar toe stuurde. Een paar uur later zat een specialist archeologie middeleeuwen bij hem aan tafel.
Toen ze het zwaard uit de oude handdoek rolden, bleek het bedekt met een dikke laag roest. Daardoor waren veel details niet zichtbaar. Het was wel duidelijk dat het zwaard compleet met schede (houder) op de bodem van de Kromme Rijn terecht is gekomen. Op het blad waren uitgedroogde resten van de leren schede zichtbaar. Ook het handvat had nog wat uitgedroogde houtresten.
Een prachtig zwaard
Ondanks het lange verblijf op de bodem van de Kromme Rijn en in de schuur van de vinder, is het zwaard erg goed bewaard gebleven. Alleen een deel van de punt ontbrak en het scherpe deel van het zwaard was afgebrokkeld. Maar gelukkig was een groot deel niet verroest en konden de beschadigingen gemaakt worden. Daardoor is het zwaard weer in volle glorie te bewonderen.
Een gedamasceerd blad
Het zwaard is samengesteld uit vier delen: het blad, de stootplaat tussen plaat en handvat en 2 delen die samen de zwaardknop vormen. Het blad is 93,5 cm lang. Het centrale deel is versterkt met een speciale techniek. Dit heet ook wel damascering, genoemd naar de Syrische hoofdstad Damascus waar deze techniek zou zijn uitgevonden. Damascering ontstaat door 2 of meer staven ijzer met verschillende eigenschappen in elkaar te draaien en te versmeden. Dit maakt het ijzer sterker, maar het geeft ook een mooi effect.
De zwaardknop
Het mooiste onderdeel van het zwaard is de versierde zwaardknop. Deze bestaat uit een ongeveer 1 cm dikke plaat met afgeronde hoeken waarop de versierde eindknop is bevestigd. De gegolfde eindknop heeft 6 ribben waartussen messingdraad met parelmotief is aangebracht. Ook de naad tussen de eindknop en de eindplaat is ingelegd met messingdraad. Het gele draad vormt een mooi contrast met het donkere ijzer van de eindknop. De meeste knoppen van dit zwaardtype hebben 5 of 7 ribben. Het Utrechtse exemplaar heeft er 6. Dit is een aantal dat bijna niet voorkomt. Aan de hand van de vorm van de eindknop en het blad weten we dat het zwaard is gemaakt in de 9e eeuw.
Andere zwaardvondsten
Niet alleen de ouderdom maakt het een bijzondere vondst, ook het type blijkt voor Nederland heel bijzonder. Er is slechts 1 ander exemplaar van dit type bekend. In 1972 vonden ze in de uiterwaarden bij Elst (provincie Utrecht) een vergelijkbaar exemplaar. Ook voor Europa is dit een zeldzaam zwaard. Er zijn in totaal bijna 80 zwaarden van dit type gevonden. Ze komen in relatief grote aantallen voor in Kroatië, Bosnië Herzegovina, Noorwegen en Ierland. Opvallend genoeg zijn ze vaak niet in een van deze landen gemaakt. Dit type zwaard komt uit het Frankische Rijnland. Van daaruit vonden ze op allerlei manieren hun weg naar de rest van Europa. Frankische zwaarden waren vanwege hun hoge kwaliteit geliefde wapens. Utrecht bezit nog meer vroegmiddeleeuwse zwaarden. Het Centraal Museum heeft nog 2 exemplaren die ook in en rond Utrecht zijn gevonden.
Een rituele offering?
Een opvallend aantal zwaarden, zoals ook de 3 van Utrecht, kwam bij bagger- of graafwerkzaamheden in of vlak bij een rivier naar boven. Uit andere perioden, zoals de bronstijd, weten we dat mooie objecten zijn geofferd in moerassen en rivieren. Ook voor de vroege middeleeuwen denken we dat ritueel offeren van zwaarden in rivieren gebruikelijk was. Maar het zwaard kan ook door zijn eigenaar verloren zijn tijdens het varen op de Kromme Rijn.
Vertegenwoordiger van een roerige tijd
Het zwaard komt uit een onrustige periode in de Utrechtse geschiedenis. Waarschijnlijk is de bisschoppelijke burcht binnen de muren van het oude Romeinse castellum in 834 door Vikingen geplunderd. Het is niet duidelijk van wie het zwaard uit de Kromme Rijn is. Zwaarden waren in die tijd vrij kostbaar en lang niet iedereen kon zich zo’n wapen veroorloven. Het kan van een Viking zijn geweest, maar ook van een edelman of een handelaar. Ook weten we niet of het zwaard ooit bij een gevecht is gebruikt.