De damsluisbrug werd in 1875 aangelegd over het verbindingskanaal tussen de fortgrachten van Lunet I en Lunet II. In 1962 werd de brug gesloopt en de gracht gedempt. Eind 2025 is de nieuwe brug op de plek van de oude damsluisbrug heropend.
We schetsen Nederland in 1815. Toen het ministerie van Oorlog nog een departement had dat ‘de Genie’ heette. In 1813 volgde koning Willem I Lodewijk Napoleon op, die in 1810 was afgetreden. Willem I wilde ons land verdedigen tegen potentiële vijanden. De (Oude) Hollandse Waterlinie werd Nieuwe Hollandse Waterlinie toen Utrecht werd opgenomen in de waterlinie van het toenmalige Holland. De Genie, de knappe koppen van het ministerie van Oorlog, moest onze waterlinie vormgeven. Het doel was om de stad Utrecht en omgeving te verdedigen door een linie te maken van onderwater gezet land: een waterlinie dus.
Dat ‘inunderen’ deed men bij de Lunettenforten I t/m IV onder andere met een zogenoemde ‘damsluisbrug’. Die bijzondere brug werd in 1875 aangelegd op de Koningsweg, tussen de forten Lunet I en II. Vanuit de stad gezien was dat net voorbij de huidige Waterlinieweg, die in 1942 werd aangelegd als Rijksweg 22. Een deel van het brugdek kon weggehaald worden om boten door te laten varen en de vijand tegen te houden. In 1962 was de waterlinie niet meer in functie en bij een verbouwing van de Koningsweg werd de brug gesloopt. Ook werd de gracht die eronderdoor liep gedempt. Hiermee ging het historische verdedigingswerk verloren, of in elk geval bovengronds.
Originele fundering
Bij archeologische opgravingen in 2021 is een groot deel van de originele fundering van de brug in verrassend goede staat teruggevonden. Het modernere beton staat boven op de oude bakstenen. De gemeente heeft de oude damsluisbrug in ere hersteld en de originele fundering gebruikt om daarop de nieuwe brug te bouwen. De nieuwe brug lijkt op de oude brug, maar voldoet wel aan de hedendaagse veiligheidsnormen voor hulpdiensten en zwaar vrachtverkeer.
Op de 3D-impressie van de nieuwe brug is in het midden, onder het brugdek, zie je de archeologische opgraving. In de pijlers van de brug kon je een dubbele rij houten ‘schotbalken’ laten zakken. Daartussen werd dan zand gestort om een dam te maken. Hiermee konden stukken land onderwater gezet worden om zo de vijand op afstand te houden. Rechts op de 3D-impressie zie je hoe de houten balken in de pijlers zakken. Overigens vind je damsluisbruggen op meer plekken in de Nieuwe Hollandse waterlinie terug.
Werelderfgoed
De foto vanuit de lucht toont een impressie van de brug in de huidige situatie. De brug en het water zullen fort Lunet I en II meer met elkaar verbinden en zichtbaarder maken. Na de herinrichting van de Koningsweg, die gepland is in 2027, kunnen kanovaarders vanaf de Kromme Rijn onder de brug doorvaren en de forten bewonderen. Ook komt bij Fort Lunet II een gedempte voorgracht terug, net als vroeger. Dat helpt met het opvangen van grote hoeveelheden regenwater in tijden van klimaatsverandering.
De Lunettenforten zijn onderdeel van het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies en zijn recent gerestaureerd. Voor mensen is het belangrijk zich verbonden te voelen met de plek waar ze wonen. De geschiedenis van een plek is daarbij een belangrijk onderdeel. Zo ook de Lunettenforten, als erfgoedparels in het ‘Lunettenpark’ waar de gemeente nu gefaseerd aan werkt.
Hoog water in de polder
Is het Lunettendeel van de waterlinie nou een keer onderwater gezet? Ja. Maar niet door de Nederlanders. Alleen de Duitsers hebben dat deels gedaan in 1944. Deels, want de Houtense Vlakte, het gebied rondom de Lunettenforten, ligt hoger dan de rest van Utrecht. Het gebied was dus lastig en traag onderwater te zetten. Daarom moesten extra forten een belegering van een potentiële vijand het hoofd bieden. De ‘knappe koppen’ van de Genie hebben er destijds hun hoofd over gebroken en doorlopend verbeteringen aangebracht. Voorbeelden zijn de aanleg van het inundatiekanaal ten zuiden van Fort Lunet IV in 1939, de plofsluisbrug bij de aanleg van de Rijksweg 22 bij Galgenwaard en dus de damsluisbrug op de Koningsweg.
De bouwwerkzaamheden voor de damsluisbrug zijn gestart in 2025. De brug is eind 2025 geopend. De gemeente werkt nu nog aan de herinrichting van de Koningsweg. Dat wordt een fietsstraat waar auto’s maximaal 30 km/u mogen rijden.