Stadhuis
Het oude stadhuis van Utrecht bestaat uit verschillende middeleeuwse huizen. Deze gebouwen zijn door de eeuwen heen meerdere malen verbouwd en met elkaar verbonden. Met oude bouwsporen die nog in het oude Stadhuis aanwezig zijn, herbouwen we de bouwgeschiedenis van het stadhuis in 3D.
Al aan het begin van de 9e eeuw woonden er mensen op de plek van het stadhuis. Dat weten we omdat archeologen er enkele grote houten palen vonden die in de grond waren geslagen.
Utrecht rond 1040
Op deze 3D-reconstructie van rond 1040 zie je de romaanse Domkerk met op de voorgrond de Rijn. Links ter hoogte van de koeien en schuurtjes staat tegenwoordig het stadhuis. Rechts zie je enkele huizen van de handelswijk Stathe, met daar tussenin de oude insteekhaven. Op deze plek is nu de Oudegracht te vinden.
Huis Lichtenberg
Utrecht kreeg in 1122 stadsrechten. Kort daarna werd op de plek van het stadhuis het grote stenen huis Lichtenberg gebouwd. De voorgevel was op de oude loop van de Rijn gericht die stroomde ter hoogte van de Ganzenmarkt. De rivier was in die tijd nauwelijks meer bevaarbaar. De vorm van het huis is nog steeds terug te zien in de grote hal van het huidige stadhuis, die is gebouwd in de 19e eeuw. Onder het stadhuis liggen zelfs nog de kelders van huis Lichtenberg uit de 12e eeuw.
Hasenberg
Tijdens een grote stadsbrand in 1253 ging huis Lichtenberg door de vlammen in rook op. Daarna werd het huis nog groter en mooier gemaakt. Het huis werd daarbij gedraaid, zodat de voorgevel aan de Oudegracht kwam te liggen. Het nieuwe Lichtenberg behoorde tot de grote stenen huizen in Utrecht, die ook wel 'stadskastelen' worden genoemd. Andere nog bestaande voorbeelden daarvan zijn Oudaen, Fresenburg en Drakenburg. In deze grote huizen woonden rijke patriciërsfamilies. In huis Lichtenberg woonde de invloedrijke familie Lichtenberg. Sommige Lichtenbergers schopten het zelfs tot burgemeester. In de 13e eeuw bouwden de Lichtenbergers ook Klein Lichtenberg en aan de zuidzijde kwam een poortgebouw te staan met de naam Hasenberg. Daarna werd het gehele terrein ten noorden van Lichtenberg volgebouwd.
Een gotische gevel
In 1343 verhuisden de schepenen, de rechters van de stad, naar Hasenberg. Daarmee kwam voor het eerst een deel van het stadsbestuur naar de plek van het stadhuis. In het schepenhuis werd rechtgesproken over Utrechtse burgers. De veroordeelden hielden ze vast in de ondergelegen gevangenis. Rond 1520 werd Hasenberg grondig verbouwd. Het gebouw kreeg een uitbundige gotische gevel die versierd was met tientallen beelden en leeuwen met vanen. Het ontwerp was van Dombouwmeester Claes Mertensz.
In 1528 kwam Keizer Karel V aan de macht in Utrecht. Hij wilde het nieuwe stadsbestuur bij elkaar in een gebouw hebben. Zo wilde Karel V dat Groot en Klein Lichtenberg samen met Hasenberg werden verbouwd tot één groot stadhuis. De stad vond de kosten te hoog. Daarnaast moest het net zo mooi verbouwde gotische Hasenberg weer worden afgebroken. Lichtenberg werd uiteindelijk in 1537 door de stad aangekocht en voor de raad ingericht. Maar de beoogde verbouwing liet op zich wachten.
Een renaissance gevel
Nadat Karel V Utrecht in 1545 voor de tweede keer had bezocht, werd er met het werk begonnen. Stadsbouwmeester Willem van Noort ontwierp een modern renaissance stadhuis, maar daarvan werd uiteindelijk maar een deel gebouwd. Als eerste werd de gevel van Hasenberg naar achteren geplaatst en vervangen door een mooie renaissance gevel. De beide huizen Lichtenberg bleven grotendeels gotisch, maar kregen wel wat renaissance details. Zo kwam er een balkon waar de rechters besluiten en vonnissen bekend maakten.
In 1647 werd het stadhuis aan de achterzijde vergroot. Het nieuwe deel aan het Oudkerkhof kreeg een classicistische gevel, zoals als toen de mode was. In 1830 werden Groot en Klein Lichtenberg en Hasenberg gesloopt. Zij maakten plaats voor een nieuw neoclassicistisch stadhuis dat was ontworpen door stadsarchitect J. van Embden.
Ruimtegebrek
In 1846 werd het stadhuis aan de achterzijde uitgebreid. Tijdens een korte periode hadden vrijwel alle stedelijke ambtenaren daar een werkplek. Doordat er steeds meer ambtenaren nodig waren in de snel groeiende stad was er gebrek aan ruimte. Om genoeg plaats te hebben, werden begin 20e eeuw de huizen ten noorden van het stadhuis erbij getrokken. In 1940 voegden ze het nieuwe Burgerzaken aan de Minrebroederstraat eraan toe. Ondanks deze uitbreiding waren er nog steeds onvoldoende werkplekken voor alle ambtenaren.
In 1999 begon een grote verbouwing naar een ontwerp van de Spaanse architect Enric Miralles. De gemeenteraad is nog steeds gehuisvest in het stadhuis.