Staatsspoorwegen

In 1844 werd de eerste spoorlijn van Utrecht aangelegd: de lijn van Amsterdam naar Arnhem.

Voor het nooit voltooide uitbreidingsplan van burgemeester Hendrick Moreelse waren in 1664 brede brede sloten aangelegd. Die waren een perfecte basis voor het aanleggen van het spoor. Spoor 1 kwam te liggen op de plek van de sloot die eigenlijk de Herengracht had moeten worden.

Het sporennetwerk van Utrecht breidde zich steeds verder uit. Er kwamen zelfs drie stations van verschillende spoorwegmaatschappijen. De Staatsspoorwegen vestigde in Utrecht ook het hoofdkantoor. De drie gebouwen van de NS aan het Moreelsepark zijn nog steeds beeldbepalend. Ze vertegenwoordigen 3 verschillende architectuurstijlen. Architectenbureau Kamperdijk en Vermeijs ontwierp Hoofdgebouw 1 uit 1871 in een classicistisch-eclectische stijl. Hoofdgebouw II uit 1895 van architect Klinkhamer is gebouwd in neo-renaissance stijl. Hoofdgebouw III uit 1921 van architect Van Heukelom, beter bekend als De Inktpot, heeft een kubistisch- expressionistisch uiterlijk.

In 1905 opende op deze plek ook de eerste elektriciteitscentrale van Utrecht. De ligging naast het spoor was ideaal voor de aanvoer van kolen. Vanaf 1922 gebruikte men ook de restwarmte van deze centrale voor de verwarming van gebouwen. Utrecht was daarmee de eerste stad die gebruik maakte van stadsverwarming. In 1995 werd de centrale samen met de aangrenzende tramremise gesloopt. De hulpwarmtecentrale is nog steeds in gebruik.