Schepen van de Waterstraat
In 1974 groeven archeologen in de buurt van de Jacobikerk bij de Waterstraat. Uit de modder kwamen 2 middeleeuwse schepen tevoorschijn. Ze zijn allebei rond het jaar 1000 gebouwd.
Het ene is een lange, platte schuit die doet denken aan een Romeins schip. Het andere heeft een ronde vorm en lijkt meer op het Utrechts Schip. Dit schip vonden archeologen in 1930 in Zuilen. De resten van dit 1000 jaar oude vrachtschip zijn nog steeds te zien in het Centraal Museum.
Op deze afbeelding is de 22 meter lange platbodem bij de Waterstraat in 1974 te zijn tijdens een open dag.
Een verdwenen haven
In 1981 ontdekten archeologen bij een volgende opgraving een middeleeuwse haven. Dit was een verrassing, want de stad had in de vroege middeleeuwen al een haven. Deze lag tussen het huidige stadhuis en de Bakkerstraat in de middeleeuwse handelswijk Stathe. Het bleek dat de Rijn stroomafwaarts steeds ondieper werd door zand. Ze groeven daarom rond het jaar 1000 een kanaal van de Rijn naar de Vecht. Waar dit kanaal en de Vecht samenkwamen, bouwden ze nog een haven.
De archeologen groeven 140 meter kade van deze haven op. De constructie is een allegaartje. De eigenaren van de grond langs de Waterstraat maakten elk hun eigen stukje kade. Ze gebruikten daarbij van alles wat nog bruikbaar was: eikenhouten palen, elzenhout, zware planken en zelfs delen van gesloopte schepen. Bijvoorbeeld beschilderde planken van een Vikingschip.
Ook de eerder gevonden middeleeuwse platte schuit werd voor de haven gebruikt. Ze haalden het deels uit elkaar en lieten het zinken. Zo beschermden ze de achterliggende kade tegen het rivierwater.
Lang bestond de haven niet. Het havengebied lag in een binnenbocht en verzandde daardoor snel. De bewoners bouwden nog een nieuwe kade in dieper water, maar het hielp niet. Rond 1050 was de haven verdwenen.
En vergeten huizen
Er woonden in het gebied nog steeds mensen nadat de haven verdween. Het is niet bekend waar de bewoners van leefden. Van de houten huizen is niets teruggevonden, maar waarschijnlijk droegen zware palen het dak.
Toen Utrecht in 1122 stadsrecht kreeg, vielen de huizen rond de Waterstraat nog net binnen de stadsmuren. Bij de opgraving in 1981 vonden ze hiervan sporen terug: resten van een vierkant tufstenen gebouw. Waarschijnlijk is dit een verdedigingstoren uit de 12e eeuw. De bewoners rond de Waterstraat leefden hier dus veilig.
Vanaf de 12e eeuw werden de werven en kelders aan de Oudegracht gebouwd: een nieuwe kans voor handel en scheepvaart in het gebied.