Nieuwe Hollandse Waterlinie
In 1815 liet koning Willem 1 de Nieuwe Hollandse Waterlinie aanleggen. Het was een verdedigingssysteem waarmee de vijand op afstand kon worden gehouden door grote delen land onder water te zetten. De nieuwe waterlinie kwam te liggen aan de oostkant van Utrecht tussen Muiden en Gorinchem. Bijna 150 jaar lang tot 1951 beschermde het Utrechters tegen de vijand.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie was een vernieuwing van de Oude Hollandse Waterlinie. Die oude linie was al in 1672 bedacht om een Franse invasie van Holland tegen te houden.
Linie van Utrecht
Een grote tekortkoming in de oude waterlinie was dat hij ten westen van Utrecht lag. De oude linie kon de stad daarom niet verdedigen. Om die reden besloot de koning met grote spoed de Linie van Utrecht aan te leggen. Deze kwam langs de oostkant van de stad te liggen. Hij sloot aan op de oude delen van de waterlinie bij de Vecht ter hoogte van herberg De Klop en bij de Lek bij Vreeswijk.
Onder water zetten van land
Om gebieden onder water te kunnen zetten, was het nodig om water aan te voeren en vast te houden. Dit werd inundatie genoemd. Het water moest via de Kromme Rijn en de Vaartsche Rijn uit de Lek komen. Door het water met sluisjes tegen te houden steeg het waterpeil en vloeide het over de naastgelegen gebieden. Om te zorgen dat het niet weer weg kon lopen werden bestaande dijken verhoogd. Ook kwamen er nieuwe kades en sluisjes en duikers.
Zwakke plekken
Door de inundatiegebieden liepen allerlei wegen die de stad met de omgeving verbond. Deze wegen lagen hoger en kwamen daardoor niet onder water te staan. De wegen en de waterwerken waren zwakke plekken in de waterlinie. Om deze te verdedigen werden er forten aangelegd. Tussen 1815 tot 1829 kwamen er 10 forten. Daarvan lagen er 9 in de gemeente Utrecht. Fort aan De Klop, Fort De Gagel, Fort Blauwkapel, Fort De Bilt en Fort Vossegat waren bedoeld om toegangswegen en waterwerken te verdedigen. Op de Houtensche Vlakte lagen 4 kleine forten. Zo'n fort heet een 'lunet'. Deze lunetten waren bedoeld om een hoger gelegen gebied te beschermen. Dit gebied kon namelijk niet onder water gezet worden.
Een tweede ring
Door ontwikkeling van beter geschut was de Nieuwe Hollandse Waterlinie na 50 jaar aan vernieuwing toe. Tussen 1867 en 1870 kwamen er 4 nieuwe forten. Die lagen als een tweede ring om de stad. Dit waren Fort Voordorp, Fort Ruigenhoek, Fort bij Rijnauwen en Fort bij Vechten. 10 jaar later kwamen er nog 2 forten bij: Fort het Hemeltje en Fort Hoofddijk.
In stelling gebracht
5 keer is de Nieuwe Hollandse Waterlinie klaar gemaakt om de stad te verdedigen. In 1848 was het onrustig in Europa en waren er verschillende revoluties. Koning Willem II gaf toen de opdracht om de forten in staat van verdediging te brengen. Wegen die dwars door de forten liepen legden ze om de forten heen. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij Fort De Bilt. Ook verhoogde men de wallen van de forten. De inundatiegebieden kwamen in 1848 niet onder water te staan. Dat gebeurde wel in 1870 tijdens de Frans-Duitse Oorlog. En ook tussen 1914 en 1918 tijdens de Eerste Wereldoorlog en voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog bracht men de Waterlinie in stelling. Daarbij kwam ook land onder water te staan.
Niet meer in gebruik
Door de inzet van vliegtuigen in de Eerste en Tweede Wereldoorlog bleek de Nieuwe Hollandse Waterlinie niet meer bruikbaar. Toch duurde het tot 1951 dat de forten buiten gebruik werden gesteld. In 1960 werden ze als vestingwerk opgeheven. In 1963 werd ook de Kringenwet opgeheven. De Kringenwet zorgde dat er rond de forten niet veel gebouwd mocht worden.
Forten nu van de gemeente
Tussen 1969 en 1997 kocht de gemeente 8 Utrechtse forten. Het gaat om Fort aan De Klop, Fort De Gagel, Fort Blauwkapel, Fort De Bilt en de 4 Lunetten. Dit zijn de forten op de kaart hierboven. De gemeente onderhoudt en beheert deze forten, omdat ze bijzondere cultuurhistorische waarde hebben.
Hulp en contact Forten
Postadres
Gemeente Utrecht
Utrecht Vastgoed Organisatie
Postbus 16200
3500 CE Utrecht