Wie over de Catharijnesingel of de Springweg fietst, heeft het grote witte gebouw van Hotel Karel V vast wel eens gezien. Dit hotel zit in de overgebleven gebouwen van het middeleeuwse klooster van de Duitse Orde in Utrecht, ook wel bekend als het Duitse Huis. Toen er naast het hotel een nieuwe vleugel zou worden gebouwd, hebben archeologen daar tegen alle verwachtingen in een Romeins grafveld opgegraven.
Castella en vici in Utrecht
Toen de Romeinen rond 40 na Chr. een castellum (fort) langs de Rijn bouwden waar nu het Domplein is, ontstond ernaast al gauw een vicus. Een vicus is een dorp naast een Romeins fort, waar de vrouwen en kinderen van de soldaten, handelaren, en ambachtslieden woonden. De laatsten konden hun waren verkopen aan de soldaten die in het fort gelegerd waren. In totaal woonden er rond het Domplein zo’n 700 mensen: ongeveer 500 soldaten in het fort, en ongeveer 200 burgers in de vicus.
In de loop van de eeuwen zijn er dan ook duizenden mensen overleden. Bij andere Romeinse forten zijn daarom al vaak grafvelden gevonden, waar soldaten en inwoners van de vicus begraven waren. Die grafvelden moesten volgens de Romeinse wet buiten de grenzen van het dorp of de stad liggen, langs een van de wegen die uit het fort liepen. Bij castellum Hoge Woerd in De Meern zijn er bijvoorbeeld vier grafvelden gevonden. Maar tot de opgraving naast het Duitse Huis was er niks bekend over een Romeins grafveld rond het fort op het Domplein.
Een Romeinse begraafplaats
Die opgraving werd uitgevoerd omdat de archeologen wilden zien of er nog resten van de middeleeuwse bewoning van het Duitse Huis te vinden waren, voordat er een nieuwe vleugel van het hotel op werd gebouwd. Tijdens het graven kwam er eerst een graf tevoorschijn, waarvan de datering nog niet duidelijk was, maar daarna vonden de archeologen twee Romeinse kruiken. Toen begonnen ze pas te vermoeden dat ze misschien wel een Romeins grafveld hadden ontdekt.
Uiteindelijk hebben de archeologen acht Romeinse graven gevonden. 2 daarvan waren inhumaties, wat betekent dat de lichamen geheel zijn begraven. De andere zes waren crematies. In dat geval zijn de lichamen eerst verbrand (gecremeerd), waarna de resten werden verzameld en begraven. Bij de Romeinen was crematie heel lang de manier waarop mensen werden begraven, maar vanaf de 3e eeuw zien we soms ook inhumatie. Sommige graven naast het Duitse Huis waren ouder dan andere, maar samen dateren ze tussen de 1e en 3e eeuw na Chr. Dat betekent dat het grafveld lang in gebruik is geweest; bijna de hele tijd dat er Romeinse soldaten in het castellum op het Domplein waren gelegerd.
Grafgiften
Het was een Romeins gebruik om grafgiften mee te geven aan overledenen. Ze kregen vaak eten mee, maar ook aardewerk, glas en andere voorwerpen die ze konden gebruiken in het leven na de dood. Ook in het grafveld naast het Duitse Huis hebben de archeologen verbrande potten, borden en glazen (parfum)flesjes gevonden. De giften werden mee begraven of verbrand. Sommige aardewerkfragmenten hebben een andere kleur maar passen wel aan elkaar, wat betekent dat de scherven van één pot op verschillende temperaturen zijn verbrand. Dat kan komen door eerst de pot te breken en dan de scherven op brandstapel te gooien, of door de pot heel op de brandstapel te leggen, waar hij dan uit elkaar springt door de hitte. De scherven liggen dan verspreid op de stapel, dichtbij of verder weg van het vuur, en verbranden dus op verschillende temperaturen.
Een bijzonder graf
Eén inhumatiegraf was heel bijzonder. In dat graf was een baby begraven, van 2 tot 3 maanden oud. De baby was begraven in een klein kistje. Het hout daarvan was allang verteerd, maar de spijkers lagen nog in een rechthoek om de baby heen. Om het graf lag een cirkelvormige greppel, ook wel een kringgreppel genoemd. De baby was begraven met verschillende voorwerpen, zoals een potje, een beker, en 5 kleine voorwerpen met een gaatje erin. Die laatste waren waarschijnlijk aan een koordje geregen en misschien bedoeld als amulet. Dit amulet zou dan bestaan uit een kleine ring met een gem (zegelsteen), een munt met 3 gaatjes, een omgebogen ijzeren spijker, een doorboord stukje bot, en een stukje vuursteen.
De gem op de ring bleek bij nader onderzoek een afbeelding te hebben. Het was lastig te zien wat er oorspronkelijk stond, maar toen onderzoekers de ring in siliconenrubber drukten om een afdruk te maken, werd het duidelijker. Op de gem was Cupido (de god van de liefde) te zien, rijdend op een dolfijn. Deze afbeelding kwam vaker voor op Romeinse grafgiften, en stond symbool voor de reis van de ziel naar de onderwereld.
Ondanks deze bijzondere ontdekkingen is het mysterie van ontbrekende Romeinse graven rond het Domplein nog steeds niet helemaal opgelost. Reken maar uit: als er 250 jaar lang ongeveer 700 mensen op deze plek hebben gewoond, dan zijn er veel meer overleden en begraven dan de 8 mensen die bij de opgraving zijn gevonden. De vraag is dus: waar is de rest? Archeologen hebben verschillende opties bedacht, bijvoorbeeld dat het grafveld veel groter moet zijn of dat er meerdere grafvelden waren. Zonder nieuwe opgravingen blijft het antwoord voorlopig uit. Ondertussen kunnen bezoekers in de nieuwe ‘Romeinse vleugel’ van Hotel Karel V wel de vondsten van de opgraving bewonderen, wetende dat ze vannacht op een bijzondere plek slapen.