Geertetoren
De Geertetoren is aan het einde van de 13e eeuw gebouwd. Lees hier over de toren van de Geertekerk en het oudste slingeruurwerk van Nederland.
De oorspronkelijke kerk was een rechthoekige romaanse zaalkerk zonder toren. Een zaalkerk is een kerk met 1 grote ruimte, een zaal. Deze is rond het jaar 1255 gebouwd. Deze kerk stond buiten de stadsmuur, maar dat was te gevaarlijk. Daarom is de kerk in 1259 binnen de wallen van de stad herbouwd. De kerk is vernoemd naar de heilige Gertrudis, beschermvrouw van de reizigers.
De Geertetoren is aan het einde van de 13e eeuw gebouwd als uitbreiding van de Geertekerk. Voor de bouw van de toren is vooral baksteen gebruikt en als dak heeft de toren een spitse punt. De bouwstijl is gotisch. Dit is vooral te zien aan de puntbogen van de ramen.
Uitbreiding Geertekerk
In de 14e eeuw is de zaalkerk uitgebreid met een transept. Hierdoor heeft de Geertekerk de plattegrond van een kruis gekregen. Tegelijk zijn het koor en de zijbeuken aangebouwd. Het koor is de ruimte voor het hoofdaltaar. De zijbeuken zijn de lange ruimten langs het schip.
In de 15e eeuw is de kerk nog verder uitgebreid. De beide ingangen aan de zijbeuken zijn toen gebouwd. Ook zijn een sacristie en de kapellen links en rechts van de toren gebouwd. In een sacristie bewaart de kerk spullen die nodig zijn voor de dienst, zoals bekers en schalen. In een kapel staat meestal een klein altaar.
Sloop Geertekerk
Eind 19e eeuw was de kerk in zeer slechte staat. Er werd over gedacht om de kerk af te breken. In de jaren 30 van de 20e eeuw was het bijna zover. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gingen de sloopplannen niet door.
In 1954 heeft de remonstrantse gemeente de Geertekerk gekocht. Van het gebouw was toen niet veel meer over dan een ruïne. Onder leiding van de architecten E.A. Cannegieter en D. Verheus is de Geertekerk daarom gerestaureerd. Op 1 december 1956 is het gebouw weer in gebruik genomen als kerk.
Oudste torenslingeruurwerk van Nederland
Het uurwerk van de Geertekerk is gemaakt door de Rotterdamse uurwerkmaker Simon Douw. Douw maakte een slingeruurwerk dat in juni 1659 werd opgeleverd. Hiermee is het uurwerk van de Geertekerk het oudste als slingeruurwerk gebouwde torenuurwerk van Nederland. Dit bleek in 2013 uit archiefonderzoek.
In het jaar 1658 gaf de vroedschap van de Geertekerk opdracht voor de bouw van een nieuw ‘horologie’. Ze wilden een slingeruurwerk. Dat is bijzonder, omdat het slingeruurwerk pas een jaar eerder door Christiaan Huygens is uitgevonden. Huygens kreeg hierop octrooi in 1657.
Het uurwerk van de Geertekerk is gemaakt van smeedijzer. Het gaande werk heeft een spillegang met een grove vertanding van het tikrad. De tik klinkt hierdoor nogal sterk.
Het uurwerk heeft 1 slagwerk dat de hamer op de grootste luidklok bedient.
Uitvinding slingeruurwerk
Torenuurwerken bestaan al sinds de 14e eeuw, maar vaak liepen ze voor of achter. De uitvinding van het slingeruurwerk bracht daar verandering in. Opeens stond een torenuurwerk bijna altijd gelijk.
Diefstal van het octrooi van Huygens
Snel na de bekendwording van deze baanbrekende, nieuwe vinding, wilden alle kerken een slingeruurwerk. Ze lieten hun bestaande torenuurwerk door Huygens ombouwen tot slingeruurwerk.
Begin 1658 kopieerde Douw illegaal de uitvinding van Huygens. Met een kleine aanpassing gebruikte Douw de techniek van de slinger in zijn eigen uurwerken. Huygens was het daar niet mee eens. Eind 1658 resulteerde dit in een schikking, waarbij Douw toestemming kreeg slingeruurwerken te bouwen.
Oudste torenslingeruurwerk ter wereld
Omdat het slingeruurwerk in Nederland is uitgevonden, is het vrijwel zeker dat het uurwerk van de Geertetoren het oudste torenslingeruurwerk van de wereld is.
Restauratie van het uurwerk
Het door Douw gebouwde uurwerk is grotendeels in originele staat tot 1930 in gebruik geweest. Na 1930 is de kerk verlaten en raakte in verval. De gemeente heeft het uurwerk daarom uit de toren gehaald en opgeslagen.
In 1956 werd de kerk geheel gerestaureerd. De toren kreeg toen een modern, elektrisch uurwerk. Tot 2005. Toen is het oude slingeruurwerk weer teruggeplaatst in de toren.
Op dat moment had de firma Eijsbouts uit Asten het oude uurwerk gerestaureerd. Daarbij heeft het uurwerk een slingervanger gekregen en kan het zichzelf met een computer gelijkzetten. Ook haalt een elektromotor sindsdien de gewichten op.
Lopend opgesteld
Na de restauratie stond het uurwerk een tijd lopend opgesteld in het kantoor van de Archeologische Dienst van Utrecht. Vanwege het bijgeluid kon het daar niet blijven staan. Zo kwamen ze daar op het idee om het uurwerk weer terug in de toren te plaatsen.
Vervolgens restaureerde de firma Daelmans uit Stiphout het wijzerwerk en herstelde de verbindingen tussen uurwerk, wijzerplaten en slagklok.
Zo geeft het oude uurwerk uit 1658 sinds 2005 weer dagelijks de goede tijd aan!
