Hemony-carillon in de Domtoren
In 1664 leverden François en Pieter Hemony 35 klokken voor het klokkenspel van de Domtoren. De broers waren beroemde klokkengieters in die tijd. De klokken hadden bij elkaar een bereik van 3 octaven. Het totaalgewicht was 13.545 kg.
Een klokkenspel heet ook wel carillon of beiaard.
Speeltijden Dombeiaard
| Dag | Tijdstip |
|---|---|
| Zaterdag, behalve de zaterdag voor Pasen | 11.00 – 12.00 uur |
| Vrijdag, april tot en met november (in verband met restauratie) | 16.00 – 17.00 uur |
| Gelegenheid | Tijdstip |
|---|---|
| Dies Natalis, Universiteit Utrecht, 26 maart | |
| Koningsdag, 27 april | 10.00 – 11.00 uur |
| Meiklokjes, 1 mei | 19.30 – 20.30 uur |
| Dodenherdenking, 4 mei | 20.02 – 20.30 uur |
| Bevrijdingsdag, 5 mei | 10.00 – 11.00 uur |
| Zomeravondconcerten, maandagavonden juni t/m augustus | 20.00 – 21.00 uur |
| Festival Oude Muziek, augustus - september | |
| Kerstavond, 24 december | halfuur voor begin dienst |
| Oudejaarsavond, 31 december | 23.30 – 00.00 uur |
Klokken en klokkenstoel
De klokkenstoel is gemaakt door Jurrian Spraeckel uit Zutphen. Een klokkenstoel is de stelling waar de klokken in opgehangen zijn. Spraeckel leverde ook de klepels, hamers en het klavier van de beiaard. De grote speeltrommel heeft hij ook gemaakt.
Uitbreiding en gescheurde klok
Tot het begin van de 20e eeuw waren er weinig veranderingen aan het carillon. In 1695 is het uitgebreid met 7 klokjes van Melchior de Haze uit Antwerpen. In 1888 is een gescheurde klok vervangen. Deze nieuwe klok is gemaakt door Severinus van Aerschodt uit Leuven.
Een nieuwe opstelling van de klokken volgde in 1906. Meteen kregen de klokken ook een nieuwe klokkenstoel. Deze keer van metaal.
In 1927 is een Hemony-klok van 65 kilo gescheurd. Klokkengieter Taylor uit Engeland heeft toen een vervangende klok gegoten.
4 octaven
Klokkengieterij Eijsbouts te Asten heeft het spel in 1951 uitgebreid tot de omvang van 4 octaven. Het aantal klokken kwam hiermee op 47.
Nieuwe klokkenstoel
In 1974 is de metalen stoel uit 1906 vervangen door een nieuwe houten klokkenstoel. Tegelijk zijn alle Hemony-klokken licht bijgestemd. En is het mechaniek geheel vernieuwd en zijn 3 basklokken toegevoegd.
Eijsbouts heeft bovendien alle klokken die niet van de gebroeders Hemony waren opnieuw gegoten.
In 1997 is het in 1927 gescheurde Hemony-klokje gerestaureerd en teruggehangen in de beiaard.
Bereik
De omvang van de beiaard is: G - Bes- c1 - d1 chromatisch tot c5. Vanaf de d1 zijn dat alle tussenliggende tonen tot aan c5. De reeks klinkt iets meer dan een halve toon lager dan de gebruikelijke toonhoogte. Het totale klokgewicht bedraagt 26.197 kg.
Restauratie speelwerk
Het speelwerk van Spraekel is in 1996 gerestaureerd. Voor de restauratie is het oorspronkelijke plan gebruikt. De omvang en aandrijving zijn nu weer zoals Spraeckel ze bedacht heeft.
De speeltrommel krijgt 3 keer per jaar een nieuwe melodie. Dit noemen we ‘versteken’.
Speeltrommel in de Domtoren
De speeltrommel van de Domtoren is van 1666 tot 1669 gemaakt door de uurwerkmaker Jurriaan Spraeckel uit Zutphen. Bij oplevering omvatte de speeltrommel 66 rijen en 125 maten. Iedere rij bedient een hamer die op de buitenkant van de klok slaat. Hoe de noten op de trommel gestoken zijn, bepaalt de af te spelen melodie.
De 38 grootste klokken van de beiaard zijn via de speeltrommel te bespelen.
Om de versteekmogelijkheden uit te breiden is de speeltrommel in de 20ste eeuw voorzien van extra gaten. Ook is het systeem van 'vaste noten' toen vervangen door een systeem van 'verschuifbare noten'. De noten kunnen daardoor op elke gewenste plek van de trommel worden 'gestoken'. De trommel heeft 24.750 gaten.
Kanonsloop
Vanaf de bouw van de speeltrommel gebeurde de aandrijving door een kanonsloop van 700 kilo zwaar. Na een korte periode van elektrische aandrijving, draait de trommel sinds 1996 weer op het oorspronkelijke gewicht.
Het 'startsein' voor de speeltrommel wordt mechanisch gegeven door het uurwerk van de Domtoren. Het uurwerk zelf staat ruim 30 meter lager in de toren opgesteld.