De slokop van Sint-Marie
Als je van de Mariastraat over de Mariaplaats richting het Centraal Station loopt, ligt verborgen onder je voeten de ‘slokop van Sint-Marie’.
De slokop is een oude sloot die bijna 500 jaar geleden aan de bovenkant is dichtgezet en daardoor al eeuwen onder de grond ligt. De slokop lijkt op een tunnel, maar is dus een afvoer die regenwater ‘opslokte’ en het verderop weer uitspuugde in de singel.
Video: De slokop van Sint-Marie
(Daan Claessen, Erfgoed gemeente Utrecht)
Sint-Marie
In de late middeleeuwen lag deze slokop midden in de immuniteit van Sint-Marie. Dat was een afgesloten terrein waar chique geestelijken woonden. Zij waren lid van het kapittel van Sint-Marie, een gemeenschap van 30 geestelijken. Utrechtse burgers mochten er niet zomaar komen. Bovendien gold er niet de rechtsspraak van de stad, maar die van de kerk. De geestelijken waren zogezegd ‘immuun’ voor het stedelijk of wereldrijk recht, vandaar de naam ‘immuniteit’.
Mariakerk die toen al duidelijk in verval
was. (Het Utrechts Archief)
De Mariakerk
Midden op het terrein stond de Mariakerk, waarvan de bouw rond het jaar 1090 was begonnen. Het was een prachtige romaanse kerk met 2 hoge torens. De geestelijken woonden in mooie vrijstaande huizen eromheen. Een aantal van die huizen staat er nog steeds, soms wat verscholen achter latere bebouwing. De kerk is al meer dan 200 jaar geleden gesloopt. Alleen de 12e-eeuwse kloostergang is er nog. Die omarmt nu een fleurige kruidentuin.
Deels bewaard
In 1958 is een deel van de eeuwenoude slokop gesloopt, maar gelukkig is er nog een groot stuk bewaard gebleven. De slokop is bijna 2 meter breed en ruim 1 meter hoog en de vele reparaties laten zien dat hij heel lang in gebruik is geweest.
Middeleeuws riool
Vaak worden dergelijke ondergrondse waterafvoeren middeleeuwse riolen genoemd, maar dat klopt niet helemaal. Het is zelfs de vraag of dergelijke grote riolen in de middeleeuwen wel bestonden. En als dat al zo was, mocht men in ieder geval niet zomaar alles lozen op de stadsgrachten. Zo was het huiseigenaren verboden om een afvoer van hun ‘kleynen’ naar de gracht te hebben die in doorsnee groter was dan 26,5 centimeter. Een 'kleynen' was de naam voor een toilet in die tijd.
Angst voor stank
Liever wilde het stadsbestuur dat de toenmalige toiletten helemaal niet loosden op het grachtwater, maar in een afgesloten beerput onder de grond. Middeleeuwers dachten namelijk dat ziektes zich verspreidden via stinkende lucht. Er werd dan ook van alles gedaan om stank en viezigheid in de stad te voorkomen. Het was ten strengste verboden om vuil in een sloot of gracht te gooien. Straten en werven werden regelmatig schoongemaakt. Wie toch betrapt werd op het dumpen van vuil, kreeg een flinke boete. Misschien dat de slokop onder de Mariaplaats later in de 18e of 19e eeuw wel voor afvalwater is gebruikt, maar dat was eerst dus zeker niet de bedoeling.
Overdekte waterafvoer
Langgeleden lag de sloot van Sint-Marie behoorlijk in de weg en konden de achterliggende huizen alleen via verschillende bruggetjes worden bereikt. Door de sloot aan de bovenkant dicht te maken, was het terrein veel beter bruikbaar. Zo ontstond de slokop van Sint-Marie, die al 500 jaar verstopt ligt onder onze voeten.
Loertoeter
Op de Mariaplaats ter hoogte van nummer 14 vind je de loertoeter. Via deze moderne periscoop duik je ondergronds in de slokop en krijg je een idee hoe de Mariaplaats er in de middeleeuwen uit heeft gezien.