Archeologisch rapport: Wonen aan het water (deel 2)

In 1998 werd net ten noorden van de Groenedijk de bedding van de Oude Rijn ontdekt. Tijdens vervolgonderzoek bleek dat op de linkeroever een twaalfde-eeuwse nederzetting had gelegen en op de rechter een uit de veertiende en vijftiende eeuw. Tussen beide nederzettingen lijkt geen verband te zijn geweest. In Wonen aan het water (deel 1) (Van der Kamp 2006) is de twaalfde-eeuwse nederzetting besproken. In Wonen aan het water (deel 2) wordt de bewoning uit de periode 1325-1425 beschreven.

Rond 1325 verrees op de oever van de inmiddels verlandde rivier een uit kloostermop opgetrokken gebouw dat waarschijnlijk zeer luxe was. 10 jaar later werd er een gracht omheen gegraven. Het omgrachte terrein had een oppervlak van ongeveer 3.000 vierkante meter. Rond 1425 kwam de bewoning ten einde en werd het huis vermoedelijk tot op de laatste steen afgebroken. Het stenen huis wijkt op een aantal cruciale punten af van de vele overige ridderhofsteden in Leidsche Rijn. Allereerst ligt het net binnen de Utrechtse stadsvrijheid. Ten tweede bestond het huis maar zeer kort en wordt het als gevolg nergens in de historische bronnen vermeld of afgebeeld op kaarten. Ten derde gingen alle woontorens en stenen kamers in Leidsche Rijn vergezeld van een boerderij, die het belangrijkste woon- en werkvertrek vormde. Op het omgrachte perceel langs de Groenedijk hebben wel hooibergen gestaan, maar een boerderij is er waarschijnlijk niet geweest.

Het is opvallend dat het stenen huis werd gebouwd rond de tijd dat de stad Utrecht op grote schaal stukken grond in de Hoge Weide opkocht en werd afgebroken rond de tijd dat deze weer verkocht werden. Vormde het huis de residentie van een weigraaf, de functionaris die door de stad werd aangesteld om de pachters van de grond te controleren in het vervullen van hun verplichtingen en tevens allerlei accijnzen, heffingen en boetes te innen? Anderzijds lag het stenen huis in het gebied ten westen van de weg de Hogeweide, dat in de late middeleeuwen in bezit was van 3 Utrechtse kapittels. Alhoewel de kapitteluithoven waarschijnlijk waren gelegen langs de Hogeweide, kan vooralsnog toch niet worden uitgesloten dat ook het omgrachte huis langs de Groenedijk door 1 van de kapittels werd gebouwd.

Basisrapportage 15: Wonen aan het water deel 2 (pdf, 3,9Mb)