Boek: Het Utrechtse antwoord

Samenvatting

Verscholen in het groen van het Zocherplantsoen staan nog 3 van de oorspronkelijk 4 bastions die ten tijde van keizer Karel V in Utrecht zijn gebouwd. Althans grotendeels dan, want alledrie hebben ze de 450 jaar niet ongeschonden doorstaan. 

Zo verdween in 1840 een groot deel van bastion Sterrenburg dat een te grote belemmering vormde voor de scheepvaart van de Keulsche Vaart. 

Ook het iets meer naar het oosten gelegen Manenburg werd in de 19^e eeuw zwaar verminkt en ditmaal was de landschapsarchitect J.D. Zocher jr. de grote boosdoener. Want hoewel zijn ontwerp voor het Singelplantsoen vandaag de dag zeer wordt geprezen, ging de aanleg daarvan wel ten koste van de grotendeels middeleeuwse stadsverdediging waarvan sommige delen zelfs teruggingen tot de twaalfde eeuw. 

Anno 2004 zou die stadsverdediging in zijn geheel natuurlijk als rijksmonument staan ingeschreven. Gelukkig pasten 2 zestiende-eeuwse huizen op een heuvel prima in de Engelse landschapsromantiek die Zocher predikte, waardoor Manenburg deels bewaard kon blijven. Het vijfhoekige bastion dat dreigend in het water van de stadsbuitengracht stond, diende echter wel te verdwijnen. 

Het nog iets meer naar het westen gelegen Zonnenburg kon, als ideale plek voor een nieuwe sterrenwacht en het 150 jaar geleden opgerichte KNMI, wel zijn stenen vijfhoek behouden. Daardoor behield Utrecht gelukkig nog een van de karakteristieke bouwwerken waarvan er vanaf 1540 heel wat in het rijk van Karel V werden gebouwd. 

Dat er nog veel meer bewaard is gebleven, werd duidelijk tijdens het uitgebreide bouwhistorische onderzoek dat tussen 1999 en 2001 is uitgevoerd. De bouwhistorici Bart Klück en Agnes Hemmes deden tijdens hun onderzoek de ene ontdekking na de andere. Zo kwam de oorspronkelijke keienbestrating van Zonnenburg nog grotendeels intact te voorschijn onder een laag van anderhalve meter aarde. Ook veel kanons- en musketgaten bleken nog aanwezig. En de zware metalen ringen, die nodig waren om een kanon tijdens het vuren op zijn plaats te houden, zaten nog gewoon op hun plek.